Pojawiłem się w Puńsku, na Suwalszczyźnie, w roku 1988, jako "ekspert" i szef Rady Dyrektorów inkubatora biznesowego - OTIG "Promotor". Jak każdy widzi, minęło sporo czasu, a ja nie tylko wciąż bywam w tych okolicach - ale też wciąż rozwijam tu swoją społecznikowską działalność, mam plany na przyszłość, przynajmniej na najbliższą dekadę.

Jak stawał się "nasz" i wzrastał mój projekt Książnicy Puńskiej...?

Puńszczyzna - to obszar o powierzchni "zwykłej" gminy, ludność gminy liczy około 4-5 tysięcy mieszkańców, z tego w samym Puńsku - około 1200 osób.

Nie bez powodu to miasteczko - które od jakiegoś czasu jest już wsią - nazywane jest Stolicą Litewskości w Polsce, choć całkiem niedaleko są dużo większe (^ tys. mieszkańców) Sejny.

Kiedy zacząłem uczestniczyć w sprawach Puńskich - ówczesny Naczelnik Gminy, potem Wójt, Romuald Witkowski - miał wielkie plany, które krok-po-kroku realizował. Dziś miejscowość ma duży budynek Urzędu, jeszcze większy budynek Domu Kultury Litewskiej, ośrodek zdrowia na miarę wielkomiejską, skansen, zespół szkół (SP i LO).

Stało się jednak, że Romuald odszedł od nas, pozostawiwszy rzeczy i sprawy niedokończone. Jedną z nich była sprawa biblioteki z prawdziwego zdarzenia. Nie czuję się spadkobiercą pomysłów Romka, ale co umiem - to zrobię.

Zamiast "po-prostu-biblioteki" - umyśliłem zestaw przedsięwzięć budowlanych i społecznych, które - razem wzięte - staną się Książnicą. Robota wre, przyjaciół i kibiców projektu przybywa wraz z dokonaniami, jak zwykle - krok-po-kroku, cierpliwie i konsekwentnie. W innych miejscach (na tej www-stronie) można będzie znaleźć "sprawozdania" z konkretnie wykonanych przedsięwzięć.   

Budynki Książnicy Puńskiej będą miały kształt ściętych pni, wydrążonych "od środka". Każdy o innym kształcie, w zależności od oczekiwanych funkcji. Będą wysokie na kilka metrów, ich elewacja będzie "drewno-podobna", a oświetlenie naturalne będzie penetrowało budynek od góry, z przeszklonego dachu-sufitu.

Puńsk - miasteczkiem o nowym, ciekawym wizerunku

Jeśli przepisy uprą się, że budynek musi mieć okna z boku - to wokół pnia na wysokości oczu powstaną "okiennice" unoszone na czas obecności w budynku osób pracujących i odwiedzających, ale powracające na swoje miejsce.

Pomysł nie jest nowy: na Żmudzi panował osobliwy "kult" wielkich starych pni, nazywanych "baublisami", które - po wydrążeniu wewnętrznego próchna (np. w wyniku pożaru) - nadawały się na izby-pomieszczenia, a najsłynniejszy z nich, pisany "z dużej litery" (Baublis), wspominany przez Adama Mickiewicza w Panu Tadeuszu - został po pożarze wnętrza w 1812 roku zaadoptowany jako muzeum etnograficzne, w którego wnętrzu mieściło się swobodnie kilkanaście osób.

W elewacji z "kory drzewa" będą celowo wyżłobione "rysy", które w nocy, przy podświetleniu budynku od środka będą odzwierciedlać kształt pnia,

Z taką konstrukcją budynku Książnicy wiąże się bogata symbolika, o której będzie mowa w innych miejscach tej www-strony

Projekt zrodził się (w zamyśle) kilkanaście miesięcy temu, na początku roku 2019. Ostrożnie założono, że będzie to projekt 10-letni. 

120 miesięcy to kawał czasu., a jeśli założyć, że co trzy miesiące pojawi się w Puńszczyźnie nowa jakość (wydarzenie, obiekt, inicjatywa) - to zapowiada się mniej-więcej 40 takich nowości, które - bez puchu i zadęcia - chcąc-nie-chcąc mienią Puńsk. 

Najambitniejsze założenia projektu Książnicy

Najbardziej dalekim, dziś niemal niewykonalnym zadaniem projektu jest wprowadzenie Puńska na listę Europejskich Stolic Kultury, by stał się wybraną przez Unię Europejską miejscowością, która w ciągu jednego roku może zaprezentować życie całego regionu i zaoferować światu swoje przesłanie.

Oczywiście, flagowym osiągnięciem Litwy jest XIX-wieczny fenomen >knygnešystė<, czyli nielegalnego "importu" (przez "zieloną granicę") i kolportażu książek oraz innych druków, w odpowiedzi na absurdalny carski zakaz rozpowszechniania pisma łacińskiego w tej części imperium. Ten obywatelski zryw społeczeństwa, masowy w swoim wymiarze, zyskał uznanie cywilizowanego świata. W 2004 r. UNESCO uznała nielegalny kolportaż książek litewskich za unikalne zjawisko historyczne, niemające odpowiedników w innych miejscach na świecie.

Ruch kolporterów książek uważany jest za ważny element historii świadomości narodowej Litwinów, który przyczynił się do odzyskania niepodległości przez Litwę 16 lutego 1918 r. i zachował się do dziś w pamięci historycznej Litwinów. Rocznica urodzin Jurgisa Bielinisa (16 marca 1846 r.), założyciela sieci nielegalnej dystrybucji literatury litewskiej obchodzona jest dziś na Litwie jako Dzień Kolportera Książek (Knygnešio diena) 

Konstrukcja budynków

Budynki Książnicy będę projektowane jako imitacje dolnej (wystającej  ziemi) części pnia drzewa. na rysunku widać szkic przyszłego projektu. górna część budynku będzie zadaszona "szkłem" wpuszczającym dzienne światło do budynku, podobnie przegroda oddzielająca kondygnacje

Górna "połowa" budynku-pnia będzie miała charakter użytkowy (np. czytelnia z widokiem), dolna zaś - pełnić będzie najczęściej rolę westybulu

Nuta architektoniczna

Widoczny z daleka obiekt Książnicy Puńskiej będzie składał się  z trzech elementów: budynku (czasem większego kompleksu):, pomnika maszerującego piechura (księgo-nosiciela) oraz wielkiego głazu, obok którego przechodzi piechur..

Sylwetka piechura (a może i głazu i samego budynku) będzie subtelnie "ażurowa", tak by podświetlona w nocy nadal ukazywała kształt. 

Rozważany jest też stały element wyposażenia wnętrza (westybulu) budynku Książnicy, w postaci identycznych lub podobnych rzeźb (dzūk-art), a jeśli to się z czasem okaże możliwe - to dzūk-artowskie ozdoby będą "zaludniały zadaszoną przestrzeń barterową we wszelkich obiektach Książnicy

W planie na następne lata jest kilkanaście budynków Książnicy, wszystkie w tej samej "nucie architektonicznej"

Weranda czytelnicza - LKN

W Domu Kultury Litewskiej (LKN), u frontowego wejścia do budynku, w mało wykorzystywanych dotąd pomieszczeniach, uruchomiona została Weranda Czytelnicza Książnicy Puńskiej. 

Nad wejściem do pomieszczenia Werandy zawisł drewniany baner Książnicy, wykonany przez Jana Makowskiego, twórcę z  Krejwian

To pierwszy "stempel" projektu, po nim przyjdą następne. 

Weranda była końcowym punktem Pierwszej Puńskiej Gry Polowej Księgonoszy (4 lipca 2020), dlatego na półkach są tu egzemplarze książek, które zostały przez uczestników Gry przeniesione od startu do mety i opatrzone okolicznościowym ekslibrisem-księgoznakiem.

Budynki Książnicy Puńskiej

W ciągu najbliższych kilku lat W Puńsku i w jego okolicy staną budynki Książnicy, wszystkie w kształcie ściętego pnia drzewa (dolnej części). 

W kolejności "koncepcyjnej" będzie to przede wszystkim pięć budynków ilustrujących "klasyczne" inspiracje Książnicy, przypominające 5 odwiecznych ścieżek zdobywania wiedzy i nabywania mądrości: 

Biblioteka - księgozbiór uporządkowany i udostępniany zainteresowanym, bywa, że tysiące woluminów

Muzeum - zbiór pouczających pamiątek dokumentujących przeszłość dawną i niedawną

Uniwersytet - miejsce, w którym mistrzowie i nauczyciele przekazują wiedzę i umiejętności adeptom-uczniom

Galeria - salon wystawienniczy, prezentujący najnowszy albo historyczny przegląd dorobku, najczęściej artystycznego

Monaster - obiekt-instytucja pozwalający adeptom na wyciszoną refleksję bez wymuszonego "wspomagania" dydaktycznego

Pozostałych 7 budynków pełnić będzie funkcje uzupełniające, komplementarne wobec tych pierwszych:

Oficyna - wydawnictwo nastawione na krótkie serie, np. reprintów

Senat - duża, amfiteatralna sala konferencyjna, audytorium

Botanica - świat przyrody, w tym upraw i medycyny

Lykejon - park spacerowy, arystotelesowska praktyka nauczania

Platonium - miriada niewielkich obiektów seminaryjnych

Pergola-Rotunda - powtórzenie koncepcji Apple Park, w innej skali

Altana - pierwszy realny budynek Książnicy, eksperymentalny

Zupełnie możliwe, że Książnica Puńska wpisze się w promowany w ostatnich dziesięcioleciach model dbałości o kondycję psychofizyczną, uruchamiając (niejako "na marginesie" projektu), jeszcze jeden obiekt:

Gymnasion - miejsce dbałości o zdrowego ducha poprzez zdrowe ciało

Puńsk - plan miasteczka przyszłości

Na razie bez żadnego upoważnienia - można pokusić się o wizję prognozowanego miasteczka przyszłości, zdolnego nie tylko udźwignąć dotychczasowa rolę nieoficjalnej stolicy litewskości w Polsce, ale też - ewentualnej - Europejskiej Stolicy Kultury. 

Stanie się ona tym bardziej realna, im więcej uczynimy dla upowszechnienia projektu w świadomości mieszkańców Puńszczyzny i "obserwatorów zewnętrznych"