KNYGNEŠIŲ TAUTOS NESUSTABDYSI!

/21 marca 2021 wieczorem/

Jestem Polakiem, wychowanym (do matury) na Kaszubach, który grubo ponad połowę swojego życia spędził w Warszawie. Swój patriotyzm czerpałem z opowieści Mamy, urodzonej na Wileńszczyźnie, i z przykładu Ojca, urodzonego na Lwowszczyźnie. Do Puńska po raz pierwszy zawitałem w roku 1988, przywiodła mnie tu sprawa zawodowo-biznesowa.

Swój patriotyzm - warto podkreślić - pojmuję nie jako szowinizm, tylko zakładam, że im bardziej szczerze polubię inne kultury, tym mniej będą mi one obce, a przez to ja sam dla owych "innych kultur" będę bardziej przyjacielem niż obcym. To nie jest żaden geszeft (ja tobie, a ty mnie), po prostu szanuję ludzi, których napotykam na swoich krętych ścieżkach i jeśli już muszę ich dzielić, to na tych przyzwoitych i pozostałych, a nie wedle kryteriów etnicznych, wyznaniowych, płciowych, wykształceniowych, itp.

Nie mam z tym problemów tym bardziej tu, na Litwie, której część, zrządzeniem polityków, przypadła Państwu Polskiemu. Nie biorę udziału w jakiejkolwiek wojence sąsiedzkiej, bo nie mam takiej natury.

Piszę to wszystko, żeby tym nielicznym, którzy dziwią się mojej puńskiej aktywności, podziękować za to, że choć jestem innej narodowości niż większość z nich - pozwalają mi realizować moje pasje tak, jakbym był "tutejszy".

Jestem urzeczony dzūkijską kulturą (po swojemu nazywam ją dzūk-art), oddaję należny hołd owemu poczuciu smaku artystycznego), którego doświadczam na każdym kroku, odwiedzając okoliczne wioski, sadyby, a nawet wnętrza domów, zakątki ulic i skwery. Na "moich" Kaszubach też jest pełno dowodów na owo poczucie estetyki, wychowałem się tam pośród kaszubskiej muzyki, gawęd, gwary, kuchni, rękodzieła, drewnianych i kamiennych rzeźb, hafciarstwa, pośród jedynych w swoim rodzaju obyczajów, więc potrafię chyba docenić, że tu, w Puńszczyźnie, jest tyle samo, a może nawet więcej powodów, by przystanąć, nacieszyć oko i ucho, posmakować kulinariów, zamienić słów kilka.

Tam nie byłem Kaszubem, ale dorastałem między Kaszubami, nawet w jednej ławce szkolnej. Tu nie jestem Litwinem, ale też nie mam problemów towarzyskich albo w swojej aktywności społecznikowskiej. Poza drobiazgami, których wszędzie się trochę zdarza.

Wspomniałem o moim urzeczeniu Puńszczyzną i dzūk-artem. Na początku podpowiadał mi i pokazywał Puńszczyznę tutejszy "społecznik na urzędzie", od trzech lat nieżyjący, a szkoda. Teraz już "prawie sam sobie radzę", wożąc się rowerem po okolicznym krajobrazie, zaglądając, fotografując, rozmawiając, ucząc się. Mam w swoich zasobach kolekcję około 1000 fotografii, drugie tyle materiałów na gawędę. Tu jest naprawdę pięknie i ciekawie, choć żyje się jak wszędzie, trochę "pod górkę". Im więcej poznaję ludzi i ich spraw codziennych, albo i uroczystych - tym bogatszy się dzięki nim staję. Już mówiłem: mój patriotyzm oznacza przede wszystkim poszanowanie i poszukiwanie piękna, dobra, prawdy, tam gdzie spotykam się z kimś "innym".

* * *

Dziś kończy się ważny dla Litwinów dzień, Dzień Księgonosicieli (właściwie to było 16 marca, ale przełożyliśmy to na dzień wolny od pracy), upamiętniający jedyny w świecie akt wieloletniego, konsekwentnego obywatelskiego nieposłuszeństwa wobec carów i gubernatorów, którzy dławili tożsamość Litwinów zabraniając im druku oraz kolportażu literatury i podręczników w ojczystym Litwinów języku. Kilkadziesiąt lat narażania życia, wolności, dorobku materialnego, igrania z losem o zdrowie i spokojne przetrwanie. Chylę czoła, jako przedstawiciel podobnie niepokornego narodu. Księgonosiciele nie zdarzają się zawsze i wszędzie. Jak bardzo trzeba było być patriotą!

Od dwóch lat jestem - wraz z przyjaciółmi Litwinami - zaangażowany w Puńską Grę Polową Księgonosicieli. Tu nie chodzi o "zwykły" bieg, tylko o przebycie trasy czasem ponad siły, w warunkach zbliżonych do "niegdysiejszych": mróz, śnieg, wertepy, donosiciele, trudny do przebycia teren. Zachowując proporcje - uczestnicy dzisiejszej (już drugiej) Gry Polowej godnie uczcili pamięć przodków, choć może mniej ryzykowali.

W ubiegłym roku mieliśmy ostrożny, letni "debiut" Gry Polowej, a w tym roku mieliśmy dodatkowe utrudnienia w postaci cięższej zimy i obostrzeń sanitarnych. A mimo to liczba uczestników była niemal identyczna, trzeba też doliczyć tych, którzy nadsyłają fotki z Białegostoku, Sejn czy nawet zza granicy. Mam powody do świętowania wraz z pozostałymi członkami zespołu sztabowego (prawie wszyscy też poszli trasami). Już myślę o następnym roku, kiedy już nas te męczące ograniczenia nie będą dotyczyły.

Tym razem nie filmowano, bo trzebaby chyba użyć kilku dronów: ze względów sanitarnych grupki szły wieloma trasami o dowolnie wybranej porze, nawet organizowali sobie własne trasy. Mamy dokumentację w postaci fotek robionych przez samych uczestników. Dziesiątków fotek, dodajmy. Szli jak prawdziwi księgonosiciele, odnajdując sami ścieżki niekiedy po bezdrożach, a inni idąc po dobrze znanych sobie szlakach.

Niektórzy kończyli trasę przed nowo zainstalowaną biblioteczką polową, której nadaliśmy litewskie imię PELEDA - przed budynkiem Urzędu. Podobne staną w budynku Zespołu Szkół Litewskich, potem przed pracownią artystyczną obok rynku, itd. Czytelnictwo nadal powinno mieć się dobrze. Taki hołd należy się dawnym księgonosicielom.

Czeka nas jeszcze godne uhonorowanie tych, którzy za ubiegły rok otrzymali honorowe tytuły Krzewiciela (Vikdytojas) i Siewcy (Sėjėjas). I nadrobienie zaległości, bo nas trochę opóźniły "czynniki niezależne" (chodzi o wystawę i katalog "Puńszczyzna - Dziedzictwo i Przyszłość"). Co się odwlecze - to nie uciecze...!

Uczestnicy i organizatorzy - zrobili po raz kolejny świetną robotę, z której będziemy dumni. Bo - jak w tytule powyżej - Narodu Księgonosicieli - nie sposób zatrzymać!

Jan Herman

Do mieszkańców Puńszczyzny!

Do wszystkich mających ochotę na

DRUGĄ PUŃSKĄ GRĘ POLOWĄ KSIĘGONOSICIELI!

• ZAPROSZENIE W JĘZYKU LITEWSKIM

DO WSZYSTKICH MAJĄCYCH OCHOTĘ NA DOBRĄ ZABAWĘ!

21 marca odbędzie się już druga edycja Puńskiej Gry Polowej Księgonosicieli.

Pierwsza edycja odbyła się w nietypowym terminie, 4 lipca 2020 roku, pod hasłem:

"Tik laisvi užaugam dideli!", czyli 

>TYLKO WOLNI - WZRASTAMY!<

Ze względu na narastające trudności w przeprowadzeniu obchodów Dnia Księgonosiciela - tegoroczne hasło Gry Polowej brzmi:

KNYGNEŠIŲ TAUTOS NESUSTABDYSI!, czyli 

>NARODU KSIĘGONOSICIELI - NIE POWSTRZYMASZ!<

Z oczywistych powodów organizacja Gry będzie nietypowa". Na stronach https://punskas.pl (po litewsku) i https://punszczyzna.webnode.com/punska-gra-polowa/ (po polsku) znajdują się formularze zgłoszeniowe oraz 5 proponowanych tras, każda na inne możliwości wydolnościowe i wiekowe oraz tzw. formę dnia. Każde z Was może jednak samodzielnie ułożyć swoją trasę. Po wcześniejszym zgłoszeniu swojego udziału w Grze na adres trasa@poczta.onet.eu wyruszamy w niedzielę, 21 marca, aby w dowolnych godzinach między 9.oo a 15.oo zaliczyć trasę. Z trasy przesyłamy na adres trasa@poczta.onet.eu fotografie (3 do 7) dokumentujące nasze uczestnictwo w grze.

W odpowiedzi organizatorzy prześlą pocztą lub doręczą: (1) pamiątkowy medal, (2) pamiątkową koszulkę, (3) katalog wystawy Dziedzictwo i Przyszłość (Paveldas ir Ateitis), (4) pocztówkę z fotografią PELEDY (szafki bibliotecznej przed wejściem do Urzędu Gminy).

Kontakt organizacyjny aż do zakończenia Gry Polowej:

Jan Wojczulis /Komandor Gry/ 605 418 710

Irena Marcinkiewicz: 667 859 663

Jan Herman: 697 685 336

Obchody Dnia Księgonosiciela w roku 2021 obejmują:

• Drugą Puńską Grę Polową Księgonosicieli (21 marca 2021)
• Wystawę Dziedzictwo i Przyszłość (Dom Kultury, od 20 marca 2021)
• Otwarcie PELEDY (szafki bibliotecznej przed wejściem do Urzędu Gminy, 21 marca 2021)
• Wręczenie medali Krzewiciel Roku 2020 i Siewca Roku 2020 (21 marca 2020)

Za Zespół Organizacyjny

Komandor Gry Polowej - Jan Wojczulis

PUŃSKA GRA POLOWA - GENEZA

Doroczna PUŃSKA GRA POLOWA KSIĘGONOSICIELI po raz pierwszy odbyła się w nietypowym terminie, 4 lipca 2020 roku. Jej "nominowanym" terminem jest 16 marca każdego roku (Knygnešio diena), obchodzony przez Litwinów na cześć ruchu obywatelskiego nieposłuszeństwa wobec carskiego zakazu tworzenia, kolportażu i posługiwania się litewskim drukiem (z liternictwem łacińskim). Zakaz powstał po stłumieniu przez siły carskie Powstania Styczniowego i obejmował etniczne tereny Litwy.

Sprzeciw Litwinów oznaczał publiczną, spontaniczną-obywatelską składkę na rzecz uruchomienia drukarni książek, czasopism, broszur i materiałów ulotnych na terenie Prus Wschodnich (Tylża, Ragneta),  na zorganizowaniu gęstniejącej sieci kolportażu druków (w tym przemytu przez granicę prusko-carską), na zaangażowaniu setek nauczycieli nauczających młodzież i dorosłych w konspiracji. Nie bez znaczenia był rosnący zastęp autorów-twórców publikujących w "drugim obiegu", przede wszystkim zaś czytelników, nabywców przemycanych z takim poświęceniem druków.

Powstawały podziemne szkółki litewskie. Właściwie trudno było znaleźć na Litwie miasteczko lub wieś parafialną, gdzie nie byłoby możliwe nabycie prasy litewskiej. Skalę przedsięwzięcia ukazują nawet statystyki carskie: jedynie w latach 1900-1902 władza carska skonfiskowała 56 tysięcy druków.

Niestety, część ludzi zaangażowanych w cały ruch padło ofiarą akcji represyjnych, na skutek działań infiltracyjnych, a nawet donosicielskich. Zatrzymywanych przy ówczesnej granicy niemiecko-rosyjskiej kolporterów książek, podobnie jak przyłapanych już na terenie Litwy, poddawano torturom, a nierzadko rozstrzeliwano na miejscu. Najczęstszym wyrokiem była zsyłka na Syberię, lecz niekiedy kolporterów sadzano do więzień na okres od 1 roku do 5 lat w obwodzie mohylewskim i smoleńskim.

Ruch Knygnešystė wygasł w naturalny sposób po I Wojnie Światowej, właściwie po upadku caratu. W 2004 r. UNESCO uznała nielegalny kolportaż książek litewskich za unikalne zjawisko historyczne, niemające odpowiedników w innych miejscach na świecie.

Na pamiątkę po tamtych czasach organizowane są w wielu miejscowościach na Litwie tzw. biegi księgo-noszy, natomiast w Puńsku w ramach wieloletniej inicjatywy pod nazwą Książnica Puńska - odbywa się od 2020 roku Gra Polowa.

Hasłem przewodnim zeszłorocznej, Pierwszej Gry było TIK LAISVI UŽAUGAM DIDELI! (Tylko wolni - wzrastamy!). 

Proponuję, aby hasłem Drugiej Polskiej Gry było "powiedzenie roku 2020", czyli KNYGNEŠIŲ TAUTOS NESUSTABDYSI! (Narodu Księgonosicieli nie da się powstrzymać!), niedawno zwyciężyło ono w konkursie mediów ltewskich na Słowo Roku (Metų žodis) ew. Powiedzenie Roku (Metų posakis)..

/część powyższego artykułu - to cytaty z Pedii/